Door de Sont

Met 200 koopvaarders en 11 andere Nederlandse oorlogsschepen bereikte het fregat Huis te Warmelo op 6 juni 1715 de ingang van de Sont. De schepen moesten deze nauwe doorvaart tussen Denemarken en Zweden passeren om hun bestemmingen in het Oostzeegebied te bereiken. Bij Helsingør ging het konvooi voor anker zodat de schippers aan wal de Deense tol konden voldoen.

 

Sonttol

De hoogte van de tol werd door de samenstelling van de scheepslading bepaald. Deense tolbeambten kwamen niet aan boord om de lading te controleren. Het tonen van de vrachtpapieren in het tolhuis van Helsingør was voldoende. Alle regels en tarieven van de Sonttol waren vastgelegd in een verdrag tussen Denemarken en Nederland uit 1701. Dit Tractaat noopende de tollen in den Orisont en Noorwegen was gebaseerd op een oudere overeenkomst: het verdrag van Kristianopel uit 1645. De destijds overeengekomen toltarieven golden in het begin van de achttiende eeuw nog steeds.
Van elke scheepspassage noteerden de tolbeambten de datum, de naam en woonplaats van de schipper, de vertrekhaven en bestemming, de samenstelling van de scheepslading en de tol. Van circa 1,8 miljoen passages uit de periode 1497-1857 zijn gegevens bewaard gebleven. De originele tolregisters berusten bij het Deense Nationaal Archief. Dankzij het Sound Toll Registers Online-project zijn deze gedigitaliseerd en online doorzoekbaar.

 

Waar is de Huis te Warmelo?

De Sonttolregisters geven een zakelijk en gedetailleerd beeld van het Nederlandse konvooi in 1715. Op vrijdag 7 juni handelden de Deense tolbeambten 151 schepen af, bijna 10% van het totale aantal scheepspassages in dat jaar. Een dag later volgden nog eens 50 schepen. Verreweg de meeste koopvaarders van het konvooi waren uit Amsterdam vertrokken: 136. Voor tientallen andere schippers was de reis al in het Portugese Setubal begonnen. De voornaamste lading waarover tol moest worden betaald was zout. Daarnaast brachten de schepen wijn, brandewijn, tabak en andere handelswaren naar het Oostzeegebied.
De Huis te Warmelo ontbreekt in de Sonttolregisters. Oorlogsschepen vervoerden geen handelswaar en waren daarom geen tol aan de Deense koning verschuldigd. In het bilaterale verdrag uit 1701 staan enkele afzonderlijke regels voor oorlogsschepen. De Deense wateren waren ten alle tijden voor Nederlandse oorlogsschepen opengesteld en omgekeerd. Wel was sprake van een meldplicht en mochten maximaal zes schepen gelijktijdig op één plaats komen. Het zenden van een groter eskader vereiste vooraf toestemming van het hoogste nationale gezag. Oorlogsschepen dienden zich in de wateren van de bondgenoot ‘stil en vrundelijk’ te houden.

 

Engels-Nederlandse samenwerking

Op maandag 10 juni 1715 werd het nog drukker bij de ingang van de Sont. Aan het einde van een bewolkte en regenachtige dag arriveerde op de rede van Helsingør een Engels konvooi van 100 koopvaarders en 20 oorlogsschepen. Ze troffen daar de Nederlandse oorlogsschepen en ‘a great fleet of marchant ships’.(1) De Engelsen en Nederlanders zouden samen in het Oostzeegebied opereren en hun handelsbelangen tegen Zweedse kapers en oorlogsschepen beschermen. Op 11 juni voldeden de meeste Engelse schippers hun tolverplichting en hielden de vlagofficieren van beide landen beraad op het oorlogsschip Cumberland, waar ze besloten om bij de eerste gelegenheid verder zuidwaarts te zeilen. De volgende stop werd de Baai van Køge, voorbij Kopenhagen.(2) Van 13 tot 17 juni lag in deze baai het complete Engels-Nederlandse konvooi: 32 oorlogsschepen en 300 koopvaarders met vele duizenden opvarenden. Onder wisselvallige weersomstandigheden werd de stop gebruikt om informatie over de Zweedse oorlogsvloot in te winnen en alle schippers en kapiteins te instrueren. Maandagochtend 17 juni lichtten de schepen het anker en voer het konvooi het Oostzeegebied in.

Bezoek hier de website van het Sound Toll Registers Online-project.

Bekijk hier het verdrag tussen Nederland en Denemarken uit 1701.

 

Afbeelding: De Sont in 1726 gezien naar het zuiden. Rechts op de voorgrond Helsingør en kasteel Kronborg. Links de Zweedse kust. (Het Scheepvaartmuseum)

 

(1) The National Archives, ADM 52/295, 31 mei 1715.
(2) The National Archives, ADM 1/2, 31 mei 1715.