In de collectie van Teylers Museum in Haarlem bevindt zich een getekend scheepsportret van de Zantvoort. Het werk is toegeschreven aan Jan Claesz Rietschoof (1652-1719), een kunstenaar die in Hoorn woonde en werkte. Net als het fregat Huis te Warmelo is de Zantvoort in 1708 op stapel gezet in opdracht van de Admiraliteit van West-Friesland en het Noorderkwartier. Tot voor kort werd aangenomen dat de Zantvoort nooit in actieve dienst is geweest. Maar een document uit 1718 werpt nieuw licht op de levensloop van dit West-Friese oorlogsschip, een levensloop die overeenkomsten vertoont met die van de Huis te Warmelo.
De Zantvoort
De Zantvoort is gebouwd op het Oostereiland, in de achttiende eeuw de locatie van de admiraliteitstimmerwerf in Hoorn. Het oorlogsschip was ruim zeven meter langer dan de Huis te Warmelo en had met 64 kanonnen ook een zwaardere bewapening. Een schip van deze grootte classificeerde men als een linieschip van de derde rang, door zijn vuurkracht geschikt om in linie slag te leveren met een vijandelijke vloot. De levensloop van de Zantvoort kende een ongelukkige start want bij de tewaterlating bleef de kiel in de havenbodem vastzitten met structurele lekkage tot gevolg. Ondanks pogingen om de schade te repareren, was pompen noodzakelijk om het schip drijvende te houden. In 1717 meldden zich enkele kooplieden bij het admiraliteitsbestuur met de vraag of zij een schip konden overnemen. De Zantvoort was toen één van de schepen die voor verkoop in aanmerking kwamen.(1)
Naar de Oostzee
Ondanks de schade die bij de tewaterlating was ontstaan, nam de Zantvoort deel aan een missie naar het Oostzeegebied. Dat blijkt uit een schepenlijst van de admiraliteit die zich in het archief van de Staten van Overijssel bevindt. Het document uit 1718 maakt melding van drie oorlogsschepen die naar de Oostzee zijn: de Huis te Neck, de Wolfswinkel en de Zantvoort.(2) De drie West-Friese schepen waren onderdeel van een eskader onder leiding van schout-bij-nacht Jacob van Coperen, dat de Nederlandse handelsbelangen in het gebied moest beschermen. De uitrusting van het eskader had veel moeite gekost. Aanvankelijk was voorgesteld om 30 schepen uit te rusten maar door gebrek aan middelen vertrokken in de zomer van 1718 slechts 12 oorlogsschepen. In veel opzichten was de reis van de Zantvoort een herhaling van de reis die het fregat Huis te Warmelo drie jaar eerder had gemaakt. Maar in tegenstelling tot de Huis te Warmelo keerde de Zantvoort wel behouden naar zijn thuishaven terug. In 1720 werd het linieschip door de admiraliteit aan de Spaanse koning verkocht en eindigde zijn levensloop korte tijd later op de sloop in Zuid-Europa.
De tekening
De tekening is een gedetailleerde en natuurgetrouwe weergave van de Zantvoort. Dat is goed te zien in de wijze waarop de kunstenaar de masten en het touwwerk heeft vastgelegd. Ook heeft Rietschoof zijn best gedaan om de rijkgedecoreerde achterzijde of spiegel van het oorlogsschip in detail weer te geven. Tussen de twee rijen met vensters staat duidelijk de naam van het schip met daaronder het wapen van West-Friesland en boven de scheepsnaam een wapenschild met twee gekruiste ankers, een symbool dat door alle admiraliteiten werd gebruikt. De spiegel van het fregat Huis te Warmelo, die in losse delen op en in de bodem van de Finse Golf ligt, kende waarschijnlijk een vergelijkbare opzet en decoratie. Daarom is de tekening van de Zantvoort een waardevolle informatiebron voor het onderzoek in Finland.
Lees hier een artikel over de Zantvoort in het kwartaalblad van de vereniging Oud Hoorn.
Afbeelding: De Zantvoort bij de admiraliteitswerf in Hoorn. (Teylers Museum)
(1) Nationaal Archief, Archief Staten-Generaal, inv.nr. 5651, 28 oktober 1717.
(2) Historisch Centrum Overijssel, Archief Staten van Overijssel, inv.nr. 5241, 19 juli 1718.
de Vries
Waar heeft u gelezen dat de (kleine) Wolfswinkel in 1703 door de Fransen is veroverd.
In het boek French Warships in the Age of Sail 1626-1786 staat het ook dat de Wolfswinkel
is veroverd maar in het boek Roemloos vergaan staat dat de Wolfswinkel is vergaan.
Ik hoop dat u nog meer informatie heeft zodat wat er met Wolfswinkel is gebeurt duidelijk
wordt.
Peter Swart
Deze informatie is ontleend aan een equipagelijst van de Admiraliteit van West-Friesland en het Noorderkwartier uit 1709. Hierin staat letterlijk: ‘ ’t fregat Wolswinckel, capt(ei)n De Bert doodgeschoten en ’t schip genomen a(nn)o 1703′.
Collectie Overijssel, toegangsnr.0003.1 Staten van Overijssel, inv.nr.5241.
Maxine
Heel boeiend om te lezen terwijl ik hier in Pylos verblijf, waar in de baai van Navarino ook vele zeeslagen hebben plaatsgevonden.
André van der Luit
Enorm boeiend, Peter!
Pieter de Ruiter
Peter,
Interessant!
Thomas van Hulsen
Een mooi bericht. Leuk dat je dit allemaal onderzoekt.
w.v.d.linden
Alle achting voor de mens(en) die dit gevonden hebben! Het moet veel, zo niet heel veel 18e eeuws leeswerk gekost hebben om dit stukje te schrijven. Petje af dus en ga a.u.b verder!
Jaap Kroon
Interessant verhaal Peter, ik geniet hiervan. Heb je ook info over de Wolfswinkel?
Peter Swart
De Wolfswinkel is in 1708 te Enkhuizen gebouwd. Het oorlogsschip had een lengte van bijna 40 meter en een bewapening van 52 stukken. In de jaren 1715-1718 deed het dienst in het Oostzeegebied. Later werd de Wolfswinkel ook ingezet ter beveiliging van de vaarroutes naar Zuid-Europa. De admiraliteit verkocht de oude romp van de Wolfswinkel in 1739. Hoe het schip aan zijn naam kwam, is mij niet bekend.
Eerder al had de West-Friese admiraliteit een (kleiner) schip met de naam Wolfswinkel in de vaart. Dit werd in 1703 door de Fransen veroverd waarbij de kapitein sneuvelde.