Scroll to top

Onze man in Rusland


Peter Swart - 29 november 2020 - 7 reacties

In 1715 was Jacob de Bie de diplomatiek vertegenwoordiger van Nederland in Rusland. Hij woonde en werkte in Sint-Petersburg, de stad die tsaar Peter de Grote twaalf jaar eerder had gesticht. Jacob de Bie schreef wekelijks brieven naar Den Haag om de Staten-Generaal over actuele ontwikkelingen te informeren. In een van zijn brieven maakte hij melding van de ondergang van het fregat Huis te Warmelo. Wie was deze diplomaat en wat schreef hij over het ongeluk in de Finse Golf?

 

Jonge diplomaat, moeilijke omstandigheden

Jacob de Bie werd in 1711 door de Staten-Generaal als resident te Moskou benoemd. Maar al snel werd duidelijk dat niet Moskou maar Sint-Petersburg zijn standplaats zou worden. De verplaatsing van het regeringscentrum door tsaar Peter de Grote was in Den Haag nog niet doorgedrongen. Begin 1712 arriveerde de diplomaat in Sint-Petersburg van waaruit hij de belangen van Nederland moest behartigen.
Jacob de Bie, geboren in 1681 te Nantes, was nog jong en stond aan het begin van zijn carrière als diplomaat. Hij legde veel ijver aan de dag maar de calvinistische ambtenaar bleek geen goede match met de mores van het Russische hof en zijn dienaren. De omstandigheden waarin hij moest opereren waren lastig. Rusland verkeerde in oorlog met Zweden en ontwikkelde zich in snel tempo tot een Europese mogendheid van formaat.(1)

 

Brieven uit Sint-Petersburg

De brieven van Jacob de Bie uit augustus 1715 geven een beeld van de zaken die hem bezighielden. Zo schreef hij over de problemen waarmee Nederlandse kooplieden en schippers in Archangelsk werden geconfronteerd. Tegen gemaakte afspraken in, moesten zij hoge tol betalen en werden stiekem Nederlandse matrozen voor de Russische oorlogsvloot geworven.
Jacob de Bie berichtte ook over Russische troepen- en vlootbewegingen en informeerde Den Haag over het Engels-Nederlandse konvooi in de Finse Golf waarvan het fregat Huis te Warmelo deel uitmaakte. De brieven maken duidelijk dat het konvooi met vertragingen kampte. In Tallinn bemoeilijkte een gebrek aan transportmiddelen het lossen en laden van de koopvaarders. Deze schaarste was een direct gevolg van de oorlog. In Sint-Petersburg vlotte het laden van de koopvaarders evenmin. Op 16 augustus schreef Jacob de Bie dat sommige schepen nog niet de helft van de lading hadden ingenomen terwijl het konvooi over enkele dagen zou vertrekken. Het slechte weer maakte het laden van vlas en hennep onmogelijk. Uiteindelijk konden de schepen in Sint-Petersburg toch hun volledige lading innemen omdat een westelijke tegenwind uitvaren belette.(2)

 

Fregat Huis te Warmelo

In zijn brief van 23 augustus 1715 meldde Jacob de Bie dat alle Engelse en Nederlandse koopvaarders uit Sint-Petersburg naar de vesting Kroonslot waren vertrokken.(3) Kroonslot ligt op Kotlin, een eiland voor de kust van de Russische stad. Daarvandaan zouden de schepen richting Tallinn zeilen. Ter beveiliging wachtten de Huis te Warmelo en drie andere oorlogsschepen de koopvaarders op bij het eiland Hogland, halverwege Sint-Petersburg en Tallinn.
Over de ondergang van het fregat Huis te Warmelo berichtte de diplomaat: ‘U Hoog Mogenden schip gevoert door capitein de Groot hadde het ongeluk gehadt tusschen Hooglant en Kockrar op een klip te raaken ende te vergaan. Seventig mannen waren in Reval gekoomen, maar den capitein met de andre officieren en matroosen waren gebleven. Het is de zelve klip daar de heer vice admiraal Cruijs voor twee jaaren op raakte en daar den capitein commandeur Scheltinga sijn schip op verloor.’(4) Volgens De Bie had de gevaarlijke klip dus al eerder voor schipbreuk en averij gezorgd. Cruys en Scheltinga waren Nederlandse officieren in Russische dienst. Bij een mislukte achtervolging van een Zweeds eskader in 1713 liepen hun schepen aan de grond. Het Russische oorlogsschip Vyborg, dat Scheltinga commandeerde, ging daarbij verloren. In tegenstelling tot de Huis te Warmelo eindigde de Vyborg niet op de bodem van de Finse Golf. Het vastgelopen schip werd door de Russen in brand gestoken om te voorkomen dat het in Zweedse handen zou vallen.(5)

 

Nog een schipbreuk

Voor vice-admiraal Cornelis Cruys, grondlegger van de Russische marine, had het incident in 1713 serieuze gevolgen. Hij werd wegens plichtsverzuim naar Siberië gestuurd. Na een verbanning van een jaar werd hij door Peter de Grote teruggehaald en in zijn rang hersteld.
Ook Jacob de Bie raakte in conflict met de tsaar. In 1718 werd de diplomaat op het matje geroepen nadat hij Den Haag had geïnformeerd over geruchten dat Peter de Grote bij de dood van kroonprins Aleksej was betrokken. Als verdachte van samenzwering tegen de tsaar werd hij ondervraagd en doorzochten Russische soldaten en ambtenaren zijn huis. Staatsveiligheid ging voor diplomatieke onschendbaarheid. De onhoudbare positie van Jacob de Bie leidde tot zijn vertrek uit Rusland.
In november 1719 reisde hij over zee terug naar Nederland. Deze scheepsreis eindigde in een stranding op de Deense kust. Jacob de Bie, zijn vrouw, zijn secretaris en vier man huishoudelijk personeel kwamen bij deze schipbreuk jammerlijk om het leven.(6)

 

Afbeelding: Vlag van het keizerrijk Rusland, getekend omstreeks 1670. (Rijksmuseum)

 

(1) Vincent Hovinga, ‘In dienst van de Republiek: het mislukte residentschap van Jacob de Bie’, in: Van Koningsbrugge, Waegemans, Van de Vierpotige Leeuw en de Tweekoppige Adelaar, Groningen, 2002, p. 17-35.
(2) Nationaal Archief (NA), Archief Staten-Generaal (ASG), inv.nr. 7367, 6, 9 en 16 augustus 1715.
(3) NA, ASG, inv.nr. 7367, 23 augustus 1715.
(4) NA, ASG, inv.nr. 7367, 6 september 1715. Reval is de oude Zweedse naam van Tallinn. Kockrar is hoogstwaarschijnlijk het Estse eiland Keri dat 30 kilometer ten noorden van Tallinn ligt.
(5) Johan Zielstra, Soldaat ende Zeemanschap. Wybrandt Scheltinga, pionier op de Russische vloot 1704-1718, Groningen, 2001. Doctoraalscriptie, geraadpleegd op docplayer.nl.
(6) Delpher.nl, Oprechte Haerlemsche courant, 2 december 1719.

7 reacties

  1. Dick Appel

    Dit is weer een bar interessant verhaal. Compliment voor de onderzoeker(s).

  2. Hallo Peter,
    Ik ben echt onder de indruk van de informatie op de website. Een knap stukje werk, waarmee je duidelijk niet over een nacht ijs bent gegaan. Interessant om zoveel info over het fregat te lezen. Veel succes er verder mee. Goed voor het op de kaart zetten van de historie van Medemblik!
    Met vriendelijke groet, Ben

  3. Sjaak Pronk

    Wat bijzonder dat ook een stukje diplomatieke geschiedenis is blootgelegd in relatie tot het in Medemblik gebouwde fregat. Extra leuk voor mij omdat ik onlangs een prachtige historische roman las van de Estlandse schrijver Jaan Kross: De drie plagen. Complimenten weer voor deze invalshoek.

  4. M. Swart:-Piet

    Hoi Peter, wat een verhaal van handel en schipbreuken vanuit Rusland, een harde tijd voor de scheepvaart in die tijd, wel interessant om het te lezen. Bedankt!

  5. K van Louvezijn

    Beste Peter, bedankt.

    Weer een prachtige aanvulling op de feiten m.b.t. Huis te Warmelo en over tijdsbeeld van de toenmalige handel in het Oostzeegebied.

    Hartelijke groeten,

    KEES.

  6. Hans Eelman

    Geweldig vervolg verhaal Peter.
    Ik heb al enige tijd geleden een naar mijn Idee een goede kennis in het het Maritiem Museum van Gdansk gevraagd om mogelijk nadere informatie van die kant; maar geen enkele reactie!
    Volhouden!
    Ik hoop, dat met alle moderne mogelijkheden we ooit een rondgang kunnen zien in het schip.
    Dank je wel!
    Hans.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *